Avukatların Vergisel Sorumlulukları

Serbest meslek erbabı ve serbest meslek kazancı 

193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu’nun 66. Maddesinde serbest meslek erbabı şöyle tanımlanmaktadır;

Madde 66 - Serbest meslek faaliyetini mutat meslek halinde ifa edenler, serbest meslek erbabıdır. Serbest meslek faaliyetinin yanında meslekten başka bir iş veya görev ile devamlı olarak uğraşılması bu vasfı değiştirmez.

Aynı maddenin 4. bendinde ise;

‘Dava vekilleri, müşavirler, kurumlar ve tüccarlarla serbest meslek erbabının ticari ve mesleki işlerini takip edenler ve konser veren müzik sanatçıları;

Bu işleri dolayısıyla serbest meslek erbabı sayılırlar.’

Hükmü yer almaktadır.

Bu hükme göre avukatlar serbest meslek çalışanları olarak tanımlanmıştır.

Aynı yasanın 65. Maddesinde ise serbest meslek kazancının tarifi yapılmıştır. Bu maddede;

‘Her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır.’ 

Denmiş, Bir sonraki fıkrada ise;

‘Serbest meslek faaliyeti; sermayeden ziyade şahsi mesaiye ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.’ 

Düzenlenmiştir.

Tüm bu düzenlemelerden anlaşıldığı gibi Avukatların kazançlarının serbest meslek kazancı adı altında değerlendirilebilmesi için bazı şartlar vardır;

a) Sermayeden ziyade şahsi mesaiye, ilmi veya mesleki bilgiye veya ihtisasa dayanan bir faaliyet olmalı.

b) Bu faaliyetin işverene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılması

Gerekmektedir.

Bu hükme göre örneğin bir avukatlık bürosunda, bir avukatın denetimi altında çalışan avukatlar, bu kapsama göre serbest meslek kazancı elde etmemektedirler.

AVUKATLARIN SERBEST MESLEK KAZANCINDA VERGİYİ DOĞURAN OLAY

Vergiyi doğuran olay kavramı Vergi Usul Kanunu’nun 19. maddesinde tanımlanmıştır. Buna göre; “Vergi alacağı, vergi kanunlarının vergiyi bağladıkları olayın vukuu veya hukuki durumun tekemmülü ile doğar. Vergi alacağı mükellef bakımından vergi borcunu teşkil eder.” Başka bir deyişle vergiyi doğuran olayın meydana gelmesine bağlı olarak idarenin de vergi alacağı doğmaktadır. 

Vergiyi doğuran olayın vergi hukukunda önemli olmasının çeşitli nedenleri vardır; her şeyden önce vergi alacağının doğabilmesi için vergiyi doğuran bir olaya ihtiyaç vardır. Vergiyi doğuran olayın meydana gelmesi, mükellefe düşen ödevlerin yerine getirilmesi ve vergi idaresinin vergilendirmeye ilişkin yetkilerini kullanması bakımından büyük öneme sahiptir.

Bu kapsamda serbest meslek kazancında vergiyi doğuran olay, tahsilât esasına dayanmıştır. Avukatlar herhangi bir tahsilât yapmadığı sürece hizmet verilmiş olsun, verilecek olsun, vergiyi doğuran olay oluşmamıştır. Hizmetin karşılığı hangi dönemde tahsil edilmişse, vergiyi doğuran olay da o dönemde ortaya çıkmıştır.

AVUKATLARIN SERBEST MESLEK KAZANCININ TESPİTİ

Gelir Vergisi Kanunu’nun 67. Maddesi gereğince;

‘Serbest meslek kazancı bir hesap dönemi içinde serbest meslek faaliyeti karşılığı olarak tahsil edilen para ve ayınlar ve diğer suretlerle sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolayısıyla yapılan giderler indirildikten sonra kalan farktır.

Müşteri veya müvekkilinden, serbest meslek faaliyeti ile ilgili olmak üzere para ve ayın şeklinde alınan gider karşılıkları kazanca ilave edilir.

Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin elden çıkarılması halinde Vergi Usul Kanununun 328 inci Maddesine göre hesaplanan müspet fark kazanca eklenir.

Vergi, resim, harç, keşif, şahitlik, bilirkişilik ve ekspertiz gibi hususlara harcanmak üzere müşteri veya müvekkilden alınan ve tamamen bu hususlara sarf edilen para ve ayınlar kazanç sayılmaz.

….’

A) AVUKATLARIN SERBEST MESLEK KAZANÇLARI

1) Avukatlık Ücreti

Yukarıdaki madde hükmünce, avukatlık ücreti, avukatlık faaliyeti çerçevesinde alınan paralardır.

2) Gider Karşılığı alınan paralar

Yukarıdaki maddenin 2. fıkrasına göre avukatların gider karşılığı aldığı paralar da kazanç sayılmaktadır. Vergilendirmeye tabidir. Ancak bunun bir istisnası 4. fıkradadır. Buna göre;

‘Vergi, resim, harç, keşif, şahitlik, bilirkişilik ve ekspertiz gibi hususlara harcanmak üzere müşteri veya müvekkilden alınan ve tamamen bu hususlara sarf edilen para ve ayınlar kazanç sayılmaz.’

3) Amortismana tabi iktisadi kıymetlerin elden çıkarılması halinde elde edilen kazançlar

Yukarıdaki maddenin 3. fıkrasındaki düzenlemeye göre; örneğin avukatın avukatlık mesleği çerçevesinde bürolarında bulundurdukları, bilgisayar, televizyon vs... gibi demirbaş eşyaları ile yine avukatlık mesleği çerçevesinde kullandıkları örneğin binek otomobillerinin satışı durumunda bu satıştan elde edilen para da Gelir Vergisi Kanununa göre kazanç sayılacak ve vergilendirilecektir.

B) AVUKATLARIN SERBEST MESLEK KAZANCININ TESPİTİNDE İNDİRİLECEK HUSUSLAR

Gelir Vergisi Kanununun 68. Maddesi’nde hükme bağlanmıştır.

Bu hükmü incelediğimizde;

1. Mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen genel giderler. Örneğin büronun elektrik, su, doğalgaz faturası. Burada önemli olan giderin serbest meslek faaliyetiyle ilgili bir gider olmasıdır.

2. Eğer serbest meslek erbabı yanında işçi veya hizmetli adı altında eleman istihdam ediyorsa bunlar için iş yerinde veya iş yerinin müştemilatındaki iaşe ve ibate giderleri, tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri ve emekli aidatı yazılı giyim giderleri genel esaslar çerçevesinde indirim konusu yapılabilecektir.

3. Mesleki faaliyetle ilgili seyahat ve ikamet giderleri indirim konusu yapılabilecektir.

4. Mesleki faaliyette kullanılan tesisat, demirbaş eşya ve envantere dahil taşıtlar için Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre ayrılan amortismanlar indirim konusu yapılabilecektir.

5. Kiralanan veya envantere dahil olan ve işte kullanılan taşıtların giderleri indirim konusu yapılabilecektir. Bununla ilgili olarak; motorlu taşıtlar vergisi kanununun 14. maddesi çerçevesinde ödenen motorlu taşıtlar vergisi gider olarak yazılamamaktadır.

6. Alınan mesleki yayınlar için ödenen bedeller indirim konusu yapılabilecektir.

7. Mesleki faaliyetin ifası için ödenen mal ve hizmet alım bedelleri indirim konusu yapılabilecektir.

8. Serbest meslek faaliyetleri dolayısıyla emekli sandıklarına ödenen giriş ve emeklilik aidatları ile mesleki teşekküllere ödenen aidatlar indirim konusu yapılabilecektir.

9. Mesleki kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için ödenen meslek, ilan ve reklam vergileri ile iş yerleriyle ilgili ayni vergi, resim ve harçlar indirim konusu yapılabilecektir.

10. Mesleki faaliyetle ilgili olarak kanun, ilam ve mukavelenameye göre ödenen tazminatlar.

Her türlü para cezaları ve vergi cezaları ile serbest meslek erbabının suçlarından doğan tazminatlar gider olarak indirilemez.

C) BEYANNAME ÜZERİNE İNDİRİLECEK HUSUSLAR

Ayrıca Gelir Vergisi Kanununun 88 ve 89. maddeleri uyarınca beyanname üzerine indirilecek giderler, bir serbest meslek erbabı olan avukatlar için de geçerlidir.

D) TAHAKKUK EDEN GELİR VERGİSİNDEN MAHSUP EDİLECEK GİDERLER

Bir serbest meslek erbabı olan avukatların da geçici vergi mükellefi olması dolayısıyla üçer aylık dönemler itibariyle geçici vergi ödemektedirler. Bu ödedikleri geçici vergileri yılsonunda verilen beyanname üzerinden hesaplanan geçici vergiden mahsup edebilirler.

Ya da yıl içerisinde tevkif suretiyle kesilen vergileri avukatlar beyannamedeki gelir vergisinden düşebilirler. 

SERBEST MESLEK KAZANCINDA KDV

Serbest meslek hizmetinin verilmesi karşılığında elde edilen kazanç Gelir Vergisi Kanunu'na tabi olmaktan başka, bu hizmet karşılığında alınan bedeller de Katma Değer Vergisi Kanunu'na tabidir. 

Gelir Vergisi Kanunu kazancın vergilendirilmesini "fiilen elde etme" koşuluna bağlamış olduğuna yukarda değinilmişti. Ancak Katma Değer Vergisi Kanununa göre vergiyi doğuran olay hizmetin verilmesine bağlanmış durumdadır. 

Yani vergiyi doğuran olay açısından katma değer vergisine batkımızda bedelinin tahsil edilip edilmemesinin katma değer vergisi bakımından bir önemi bulunmamaktadır.

Katma Değer Vergisi Kanunu’na göre üstlenilen Katma Değer Vergisi'nin indirim konusu yapılması, sağlıklı belgede gösterilmesi ve belgenin de deftere kaydedilmiş olması koşuluna bağlanmıştır. Katma Değer Vergisi'nin hesaplanması da belgenin varlığına bağlıdır.

Her KDV vergilendirme döneminde müvekkillere verilen hizmetlere ait kesinleşen bedellerin tespit edilerek KDV beyannamesi ile beyan edilmesi gerekmektedir. Tahsil edilmeyen ancak KDV beyanına konu edilmesi gereken serbest meslek kazancına isabet eden KDV için serbest meslek makbuzu düzenlenebileceği gibi bu tutarın serbest meslek makbuzu düzenlenmeksizin KDV tutarının ilgili bulunduğu dönem KDV Beyannamesi ile beyanı da mümkündür.

Av. İlker BELLEK